Khi nhắc đến những giá trị về mặt phi vật thể của kiến trúc nước nhà không thể không nhắc đến nhà Rông ở Tây Nguyên. Tuy cùng là các dân tộc đồng bào khu vực Tây Nguyên nhưng ở mỗi dân tộc đều có cách xây dựng nhà rông khác nhau. Trong bài viết này sẽ giới thiệu cho bạn những đặc điểm chung của nhà Rông ở Tây Nguyên. Hãy cùng nhau tham khảo nhé!
Nhà rông là gì?
Theo người dân Tây Nguyên, con người chỉ thành người khi được thổi hồn vào, mà đối với họ đó là hồn làng, là nhà Rông. Chính vì thế nhà Rông qua bao thế hệ vẫn chiếm một vị trí rất quan trọng trong tâm hồn.
Theo quan niệm, thôn nào không có nhà Rông thì gọi là “làng đàn bà”, tức là thôn chưa vào làng, chưa xứng đáng gọi là làng. Đó chỉ là những nhóm nhà rời rạc không có linh hồn, những người sống trong ngôi nhà đó không thực sự là con người.
Nhà rông là kiểu nhà sàn đặc trưng, đây là nhà cộng đồng, dùng làm nơi tụ họp của người dân các buôn làng Tây Nguyên. Nhà Rông chỉ có ở các làng dân tộc Gia Rai, Ba na … ở Tây Nguyên, đặc biệt là các tỉnh Gia Lai, Kon Tum.
Dù không biết mô hình nhà Rông ở Tây Nguyên xuất hiện từ bao giờ nhưng khi mới thành lập buôn làng, đồng bào các dân tộc đã không quên xây dựng cho mình một ngôi nhà chung, tựa như nhà văn hóa của dân làng người Kinh.

Ý nghĩa của nhà Rông ở Tây Nguyên
Không chỉ có lối kiến trúc độc đáo, nhà Rông ở Tây Nguyên còn mang những ý nghĩa văn hóa thiêng liêng như:
- Nơi lưu giữ và thờ cúng những hiện vật có vai trò như thần hộ mệnh của làng như đá, dao, sừng trâu, cồng, chiêng, v.v.
- Không gian sinh hoạt chung của cả cộng đồng, là nơi tổ chức các lễ hội hoặc các lễ cúng hàng năm và không hàng năm như cúng cơm mới, cúng lập làng mới, cúng nhà Rông, cúng cồng, cũng chiêng, …
- Nơi phân xử các vụ kiện tụng, tranh chấp của dân làng, đồng thời là nơi tiếp đón những vị khách đến thăm làng.
- Nơi gặp gỡ, hẹn hò, tỏ tình và làm tóc duyên dáng của những nam thanh nữ tú chưa có người yêu.
Đặc điểm chung nhà Rông ở Tây Nguyên
Là nét đặc trưng riêng biệt của người Tây Nguyên nhưng mỗi dân tộc sẽ có những sáng tạo riêng biệt theo văn hóa của đồng bào mình. Tuy vậy, nhà rông ở tây nguyên vẫn được thiết kế với những điểm chung là:
– Tính đa dạng trong kiến trúc của mỗi dân tộc ở Tây Nguyên còn phụ thuộc vào kết cấu của ngôi nhà. Nhà Rông của người Tây Nguyên không dùng đến sắt thép. Các chỗ nối chắp đều được chặt đẽo cẩn thận rồi sung mây hay lạt tre để buộc. Từng mối buộc của các dân tộc cũng khác nhau.
– Khung nhà rông cao vút chịu lực bởi 8 cột to làm bằng gỗ quý. Kết cấu nhà rông Tây Nguyên với các cột liên kết với nhau theo thể thức cột vì kèo.
– Phần chân đế gồm 10 đến 14 cột nâng đỡ toàn bộ sàn và mái nhà, trong đó có 8 cột chính và 2 đến 6 cột phụ nhà “chồ” nơi đặt cầu thang.

– Sàn nhà thường được ghép bằng những tấm đan bằng tre lồ ô nứa hoặc cây giang. Giữa nhà có một hàng lan can chạy dọc. Hàng lan can này chính là chỗ dựa của những ché rượu cần khi làng tổ chức lễ hội. Trên nền sàn, ở hai đầu của nhà Rông đặt hai bếp lửa vừa thuận tiện trong việc tổ chức lễ hội vừa sưởi ấm cho các chàng trai vào những đêm động giá rét.
– Trong kết cấu nhà Rông Tây Nguyên thì phên vách được đan bằng tre nứa, lồ ô tạo nên một dải hoa văn sinh động. Cửa chính được mở ở gian chính giữa của một vách chính, cửa phụ mở ở vách phụ của đầu hồi phía bên phải cửa chính. Trước cửa chính và cửa phụ buôn làng làm thêm hiên là nơi dừng chân nghỉ ngơi chờ đợi khi có nhiều người ra vào nhà hay lên xuống cầu thang.
– Cầu thang lên nhà Rông các dân tộc thường đẽo 7 đến 9 bậc. Trên đầu cầu thang của mỗi dân tộc khác nhau sẽ được tạo hình khác nhau: người Ba Na là hình ngọn cây rau dớn, người Ja Rai là hình quả bầu đựng nước, người Xê Đăng Jẻ Triêng là hình núm chiêng hay mũi thuyền, có nhà Rông trên nút đầu cầu thang lại tạo dáng hình ngực thiếu nữ…
– Mái nhà Rông: Kết cấu nhà Rông Tây Nguyên gồm 2 mái chính và 2 mái phụ hình tam giác cân và nhỏ. Khung mái nhà được kết cấu từ nhiều loại cây dài được dựng thẳng đứng gọi là rùi.

Rường mái sử dụng những loại cây không mọt, nhẹ và có độ dẻo dai cao như bằng lăng, cây trứng gà, hoặc lồ ô già đanh. Đặc biệt mái nhà Rông thường được kết bằng cỏ tranh dày khoảng 3cm, dân làng chọn thời điểm lá vào thời kỳ bánh tẻ, khoảng tháng 9 -10 cắt về rồi phơi vàng óng, chẻ rồi đan thành tấm cất giữ cẩn thận cho đến khi lợp. Các tấm được cột vào những hàng cây mè trên khung mái. Gần đến đỉnh được đan nẹp có hoa văn chạy song song với đỉnh tạo sự bền chặt của mái.
Người ta đã nghiên cứu và thấy rằng trong tỷ lệ kích thước cho phép này thì sức chống đỡ của những hàng cột sẽ đều nhau và cân bằng. Điều đặc sắc trong kết cấu nhà Rông Tây Nguyên là hai mái tạo thành một góc hẹp phía trên nhưng phía dưới sẽ tạo thành hai đường cong hình elip khuyết khoảng 1/8 cung. Điều này tạo nên một sự hợp lý là khi gió thổi vào mái sẽ tạo thành một đường tựa như thổi qua cái chai, làm giảm hẳn tiết diện của mái. Nhưng nếu chiều rộng của nhà Rông được nâng lên nữa thì góc khuyết hình elip giữa 2 mái sẽ nhỏ lại. Và điều đó có nghĩa là làm tăng tiết diện chịu gió của mái lên.
Điểm độc đáo thường thấy trong kiến trúc nhà rông
Tại Việt Nam, nhà Rông ở Tây Nguyên còn được biết đến là một sản phẩm kiến trúc phi vật thể truyền thống của dân tộc. Đây là đặc trưng văn hóa tốt đẹp được lưu truyền qua nhiều thế hệ đồng bào dân tộc.
Tại sao mái nhà rông lại cao?
Thường thì khung nhà rông thường được làm bằng những loại gỗ cây không có mối mọt, không quá nặng, mềm dẻo như bằng lăng, cây trứng gà, lồ ô,… Phần mái nhà thì sẽ được đan lại với nhau bằng những sợi cỏ tranh có độ dày khoảng 3cm. Dân làng sẽ chọn lá và thời điểm tháng 9 hay tháng 10 để thu hoạch và phơi nắng cho vàng óng. Sau đó, họ sẽ chẻ đều và đan thành từng tấm để lưu giữ được dễ dàng hơn.

Những tấm mái cỏ được cột vào các hàng cây mè ở khung và được đan nẹp với những hoa văn truyền thống riêng biệt để tạo nên một kết cấu bền chặt. Tại sao mái nhà rông lại cao? Theo nghiên cứu, người ta cho rằng tỷ lệ kích thước như vậy sẽ giúp nâng cao sức chống đỡ cho khung mái cũng như giúp nó trở nên cân đối hơn.
Vì sao phải xây dựng nhà rông kết cấu chắc và cao?
Kinh nghiệm về mặt kỹ thuật và xây dựng nhà Rông của một buôn làng vô cùng quý báu nên không phải bất cứ ai trong làng cũng có khả năng thực hiện. Nó sẽ được những nghệ nhân hoặc già làng nắm giữ và chỉ được truyền lại cho đời sau vào những lúc cần thiết.

Vì sao nhà rông phải chắc và cao? Trước tiên phải nói đến cách thức xác định tỷ lệ phù hợp trong kết cấu của một căn nhà Rông. Người dân tộc có những phương pháp hoàn toàn thủ công nhưng lại có độ chính xác vô cùng cao. Đồng thời, tỉ lệ chiều dài và chiều cao của kiến trúc nhà Rông Tây Nguyên cũng được tối ưu hóa nhất để giúp kiểu nhà thêm thanh thoát và vững chắc. Đồng thời, tỷ lệ này sẽ đảm bảo rằng phần mái không gặp phải lực cản của gió.
Chức năng của nhà Rông ở Tây Nguyên
Nhà Rông của người Tây Nguyên được thiết kế với 5 chức năng chính là:
Nhà Rông lànơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của buôn làng
Nhà Rông của đồng bào dân tộc Tây Nguyên là nơi thực hiện các nghi thức cúng lễ các vị Thần. Các vị thần này được gọi chung là “Yàng”. Những nghi thức cúng lễ quen thuộc là: Lễ cầu an, cầu cúng đẩy lùi dịch bệnh, lễ tạ ơn Yàng, mừng nhà mới, lễ chiến thắng,….

Nhà rông được xem là trụ sở của bộ máy quản trị của buôn làng
Là nơi hòa giải các xích mích, mâu thuẫn của dân làng trong cuộc sống. Là nơi xử kiện các vụ kiện cáo của các thành viên trong cộng đồng. Là nơi xử kiện và kết lộ loạn luân,…
Nhà rông trung tâm chỉ đạo các hoạt động sinh hoạt sản xuất
Cộng đồng người dân tộc Tây Nguyên dùng nhà này để bàn bạc kế hoạch nuôi trồng. Đồng thời cũng là nơi chỉ đạo các hoạt động sản xuất, trồng trọt và thu hoạch mùa màng.

Nhà rông là trung tâm chỉ huy chiến đấu của thời xưa
Thời xa xưa, khi còn đất nước còn chiến tranh, bom đạn. Nhà Rông của đồng bào Tây Nguyên được dùng để làm nơi bàn bạc, chỉ đạo và thực hiện các cuộc chiến đấu bảo vệ buôn làng. Đây cũng là nơi để trả thù, rửa nhục cho các thành viên trong cộng đồng khi bị người của dân tộc khác tấn công hoặc xâm hại.
Nhà Rông là nơi để thực hiện các s ự kiện quan trọng của một đời người
Từ lúc sinh ra, trưởng thành, dựng vợ gả chồng và các sinh hoạt cộng đồng. Người dân trong buôn làng đều sử dụng nhà rông để thực hiện các sự kiện trọng đại này.
Kiến trúc nhà Rông ở Tây Nguyên
Vị trí xây dựng nhà rông
Theo quan niệm của người dân Tây Nguyên, việc xây dựng nhà Rông phải tuân thủ theo những nghi thức tâm linh nhất định. Nơi xây dựng phải là khu vực cao ráo, rộng rãi. Đảm bảo được tính thoát mát về mùa hè và ấm áp về mùa đông.
Ngoài ra, vị trí đặt nhà Rông phải là trung tâm của buôn làng. Thể hiện được “trái tim” của cộng đồng dân tộc. Diện tích xây dựng phải đủ rộng, có thể làm nơi tập trung cho lượng người gấp ít nhất 3 lần tổng số dân cư trong làng.

Hình dáng và kích thước của nhà rông
Hình dáng được ví như một cánh buồm no nó. Nếu ví von gần gũi hơn thì nó giống như lưỡi búa hoặc lưỡi rìu của người dân. Tuy nhiên, hình dáng thực tế của nó là hình elip. Có thể tránh được sức cản gió một cách tốt nhất. Về kích thước thường dao động với độ cao từ 8 – 20m. Thông dụng nhất là trong khoảng 15 – 16. Tuy nhiên cũng có những ngôi nhà cao được thiết kế cao đến khoảng 30m. Thường có chiều dài khoảng 10m và chiều rộng là hơn 4m.
Với kích thước này, nhà này được phân loại thành 2 loại. Một loại là nhà rông đực và một loại nhà rông cái. Trong đó, nhà đực có phần mái cao chót vót, có hà có thể cao đến khoảng 30m.

Nguyên liệu làm nhà rông
Nguyên liệu tre trúc là các vật liệu chủ yếu để làm nhà rông. Thông dụng nhất là: Mây, gỗ, nứa, tre, lá cây, cỏ tranh,….Ngày nay, việc tìm kiếm vật liệu tự nhiên để làm nhà này có phần khan hiếm và khá khó khăn. Vì vậy, chúng bắt đầu được xây dựng bằng các vật liệu thay thế mang tính công nghiệp hơn.
Mái nhà Rông
Nhìn từ bên ngoài, mái Rồng được thiết kế rất độc đáo. Mái nhà có hình lưỡi rìu, hình búa hoặc cánh buồm với kích thước lớn được tạo hình bởi những thân cây to chắc chắn và dùng lá tranh để lợp.
Đỉnh mái được thiết kế theo hình hoa văn, thể hiện nét văn hóa riêng của từng dân tộc.
Phần mái sử dụng các loại cây không mối mọt, nhẹ và có khả năng đàn hồi cao như cây bồ đề, cây trứng gà, hay cây cà già.
Đặc biệt, mái của nhà Rông thường được làm bằng cỏ tranh dày khoảng 3cm, dân làng chọn thời điểm lá bánh tẻ, khoảng tháng 9 đến tháng 10 đem cắt rồi phơi vàng, chẻ ra rồi đan thành tấm để cất kỹ cho đến khi lợp. Các tấm được buộc vào các hàng xích lô trên khung mái nhà. Gần đỉnh là thanh nẹp dệt kim có hoa văn chạy song song với đỉnh để tạo độ chắc chắn cho mái
Hướng nhà
Nhà Rông thường quay về hai hướng:
- Hướng Bắc hoặc Nam: tránh ánh nắng gay gắt và đón gió mát.
- Hướng Đông hoặc Tây: đón nắng ban mai, mặt trời chiếu vào, giúp xua tan mùi hôi.

Trên đây là bài viết về những đặc điểm chung của nhà Rông ở Tây Nguyên do DVT.VN đã tổng hợp được, hy vọng có thể giúp bạn hiểu hơn về loại nhà này và tìm được những ứng dụng phù hợp cho riêng mình. Đừng quên chia sẻ những hiểu biết của mình về loại nhà này với chúng mình nhé!
- Nhà Văn Victor Hugo – Tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp
- Gỗ Tần Bì (Ash) – Đặc điểm và ứng dụng của gỗ tần bì
- Đá Phong Thủy mệnh Thổ – Những lưu ý khi sử dụng vòng đá phong thủy với người mệnh Thổ
- Top 20 Nhà Hàng Việt Nam Ngon và chất lượng nhất
- Tử vi sinh năm 1998 từ A-Z – Sinh năm 1998 mệnh gì? Hợp màu nào?